ਪ੍ਰਸੰਗ ਨੰਬਰ 5: ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਦੀ 100 ਸਾਲ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ
(ਸਫ਼ਰ-ਏ-ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਂਵੀ – ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਾਰਗ ਯਾਤਰਾ)
ਸੰਗਤ ਜੀ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਖਾਲਸਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਹ!
ਬੈਕਗ੍ਰਾਊੱਡ ਮਿਊਜ਼ਿਕ: (ਪਿਛੋਕਡ ਵਿੱਚ ਇਕ ਮਧੁਰ, ਕੋਮਲ ਅਤੈ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਧੁਨ-ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ-ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਗ ਰਹੀ ਹੋਵੇ।)
ਗੁਰੂ ਪਿਆਰੀ ਸਾਧ-ਸੰਗਤ ਜੀ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਤਰਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਧੰਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇਹ ਬਚਨ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਕੀਤਾ-
“ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਪਿੱਛੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ।”
ਵੀਡੀਓ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਵੇਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਾਲਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਿਵ੍ਯ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ- ਉਹੀ ਸਥਾਨ ਜਿੱਥੇ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੁੱਲ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਉਹ ਪਾਵਨ ਧਰਤੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਹੀ ਪਵਿੱਤਰ ਅਤੇ ਪੂਜਨੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ-ਭਰ ਦੀ ਸੰਗਤ ਇੱਥੇ ਸ਼ਰਧਾ-ਭਾਵ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਜਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਤਿਮ ਰਸਮਾਂ ਪੂਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਕੀਰਤਪੁਰ ਤੋਂ ਭਰਤਗੜ੍ਹ : ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਾਰਗ ਵੱਲ 11 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ 11 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅੱਗੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਅੱਜ ਵਰਗੇ ਸੁਗਮ, ਆਧੁਨਿਕ ਰਸਤੇ ਨਹੀਂ ਸਨ -ਸਮਾਂ ਬਦਲਿਆ, ਰਾਜ ਬਦਲੇ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤ ਵੀ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਜਿਸ ਪੁਲ ਤੋਂ ਨਹਿਰ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸਦੇ ਤੁਰੰਤ ਅੱਗੇ ਇਕ ਪਹਾੜੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਪਹਾੜੀ ‘ਤੇ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪਿੰਡ ਵੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਾਲਾਗੜ੍ਹ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਭਰਤ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਭਰਤਪੁਰ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸਥਾਨ ਬਸੋਟੀਵਾਲਾ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ (ਕੁੰਭਾਰ) ਸਮਾਜ ਦੇ ਲੋਕ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਚਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਸੰਗਤ ਦੇ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਇਕ ਸਰਾਇ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ-ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ-ਪ੍ਰਸਾਰ ਸੀ।
ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਾਰਗ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ – 11 ਜੁਲਾਈ 1675 ਈ.
ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਸ਼ਹਾਦਤ ਲਈ ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਕੀਰਤਪੁਰ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਤੁਰ ਕੇ ਇਸ ਸਥਾਨ –ਭਰਤਪੁਰ / ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਦਿਨ ਸੀ-11 ਜੁਲਾਈ ਸਨ 1675 ਈ. ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਪੂਰੇ 124 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਸੀ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਬਿਤਾਈ ਸੀ।
ਗੁਰੂ-ਬਾਣੀ ਦਾ ਦਿਵ੍ਯ ਉਚਾਰਣ : ਨਿਡ਼ਰਤਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼
ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਖਾਰਵਿੰਦ ਤੋਂ ਇਹ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਿਤ ਕੀਤੀ-
ਭੈ ਕਾਹੂ ਕਉ ਦੇਤ ਨਹਿ ਨਹਿ ਭੈ ਮਾਨਤ ਆਨ॥ (ਅੰਗ 1427)
ਅਰਥ: ਨਾ ਡਰੋ ਅਤੇ ਨਾ ਡਰਾਓ- “ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਡਰਨਾ ਨਹੀਂ।” ਇਹ ਬਾਣੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਖਾਲਸਾ ਪ੍ਰਕਟ ਦਿਵਸ ਦੀ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ।
ਉਸ ਵੇਲੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਵਿੰਦ ਰਾਇ ਜੀ (ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ) ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ ‘ਤੇ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ- “ਤੁਸੀਂ ਸੰਗਤ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਵਿੰਦ ਰਾਇ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ-ਅਸੀਂ ਸ਼ੀਸ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ।” ਸੰਗਤ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਭਾਵੁਕ ਸੀ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਅਡੋਲ ਤੇ ਅਟੱਲ।
ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ : ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਮਿੱਟੀ
ਇਤਿਹਾਸ ਦੱਸਦਾ ਹੈ-ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਾਰਗ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਸੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਬਿਤਾਈ ਸੀ। ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਰੋਪੜ ਵੱਲ ਹਾਈਵੇ ‘ਤੇ ਚੱਲਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ 20–21 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਪਾਵਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਇੱਥੇ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਬਾਬਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
125 ਸਾਲ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ – ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਜੀਵੰਤ ਨਸ਼ਾਨੀ
ਮੇਰੀ ਬੇਨਤੀ ਹੈ, ਸੰਗਤ ਜੀ- ਸਿਰਫ਼ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਨਾ ਜਾਵੋ। ਇੱਥੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਅਜੇਹੇ ਮੋਤੀ ਲੁਕੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣਾ, ਸੁਣਨਾ ਅਤੇ ਸਮਝਣਾ ਹਰ ਸਿੱਖ ਦਾ ਸੌਭਾਗ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ- ਇੱਥੇ 125 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਅੱਜ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡ ਵੱਲੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਦੀ ਯਾਦ ਅੱਜ ਵੀ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਨਤਮਸਤਕ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਆਓ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰੀਏ।
ਬੈਕਗ੍ਰਾਊੱਡ ਮਿਊਜ਼ਿਕ: (ਸਮੇਂ ਦੀ ਧੂੜ ਹਟਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਇਕ ਮਾਰਮਿਕ ਧੁਨ- ਜੋ ਦਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਗੁਰੂ-ਇਤਹਾਸ ਦੀਆਂ ਪਵਿੱਤਰ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।)
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ 100, 125 ਜਾਂ 150 ਸਾਲ ਪੁਰਾਤਨ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਸਿਰਫ਼ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ- ਸਗੋਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਾਦਗੀ, ਤਪ, ਕਲਾ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਜੀਵੰਤ ਵਿਰਾਸਤ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਵਾਸਤੁਕਲਾ ਅਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ, ਆਧੁਨਿਕ ਭਵਨਾਂ ਦੀ ਬਣਾਵਟ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਬਿਲਕੁਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ। ਪਰ ਸੰਗਤ ਜੀ, ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ- ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਜਿੱਥੋਂ ਦਾ ਤਿੱਥੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਭਲੇ ਹੀ ਛੋਟਾ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਸੁਕੂਨ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ-ਕਿਰਪਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਨੁਭਵ ਇੱਥੇ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਅਸੀਂ ਪੁਰਾਤਨ ਵਾਸਤੁਕਲਾ ਵਿੱਚ ਇਕ ਅਨੋਖੀ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਉਸਨਤਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਆਧੁਨਿਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਲਈ ਬਣਦੇ ਹਨ- ਇਹ ਨਿਤਾਂਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਵਾਂ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਭੁੱਲਵਸ਼ ਪੁਰਾਤਨ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਬੈਠਦੇ ਹਾਂ। ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਦੇ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤਨ ਸਥਾਨ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਠ ਦੇਖਭਾਲ ਸੱਚਮੁੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ-ਯੋਗ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਲਗਭਗ 125 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ।
ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ
ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਵਾਨ ਮਾਤਾ ਜੀ- ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਅੰਤ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਅਟੂੱਟ ਸ਼ਰਧਾ ਸੀ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਗੁਰੂ-ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਪੁਰਾਤਨ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਅੱਜ ਵੀ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਲੱਕੜ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਕੇ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ– ਉਹੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਯਥਾਵਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਅੱਜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੌਖਟ ਬਣਾ ਕੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਰੀਤ ਉਸ ਵੇਲੇ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਪੁਰਾਤਨ ਬਾਰਾਦਰੀ ਅਤੇ 21 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਛੱਜਾ – ਵਾਸਤੁ-ਕਲਾ ਦਾ ਅਦਭੁਤ ਨਮੂਨਾ
ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜਿਵੇਂ ਬਾਰਾਦਰੀ ਬਣਦੀ ਸੀ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਥੇ ਵੀ ਹਵਾ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਲਈ ਪੁਰਾਤਨ ਬਾਰਾਦਰੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਪਰ ਨਿਗਾਹ ਚੁੱਕਦੇ ਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਗਭਗ 20–21 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ‘ਤੇ ਇਸ ਬਾਰਾਦਰੀ ਦੀ ਛੱਤ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਤਿਕ ਰੋਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦਾ ਉਤਮ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਜੋ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਾਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਗੁਰੂ-ਭਕਤੀ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਦਾ ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਭਵਨ ਕੱਚੇ ਸਨ, ਪਰ ਸੰਗਤ ਦੀ ਨਿਸ਼ਠਾ ਬਿਲਕੁਲ ਅਟੱਲ ਅਤੇ ਪੱਕੀ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਚਰਿੱਤਰ ਇਸਪਾਤ ਵਾਂਗ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੀ।
ਜਲ-ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ
ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪਰਿਸਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਇੱਕ ਜਲ-ਟੈਂਕੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਗਤ ਹੱਥ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰਕੇ ਅੰਦਰ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਅੱਜ ਵੀ ਪੂਰੇ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ।
ਪਾਲਕੀ ਅਤੇ ਤਖ਼ਤ – ਮਰਿਆਦਾ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਸਿਧਾਂਤ
ਡਾ. ਖੋਜੀ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ- ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪਾਲਕੀਆਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ।
ਪਰ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ- ਪਾਲਕੀ ‘ਸਵਾਰੀ’ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਤਖ਼ਤ ‘ਗੁਰੂ ਦਾ ਆਸਨ’ ਹੈ।
ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਸਰੂਪ ਪਾਲਕੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਤਖ਼ਤ ‘ਤੇ ਹੀ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਾਪਸੀ ਤੇ ਵੀ ਸਰੂਪ ਪਾਲਕੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਰਥਾਤ- ਪਾਲਕੀ ਸਿਰਫ਼ ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦਾ ਸਿੰਘਾਸਨ ਤਖ਼ਤ ਹੈ। ਅੱਜ ਕਈ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਧੁਨਿਕ ਪਾਲਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ- ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਤੇ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਖ਼ਤ ‘ਤੇ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਾਲਕੀ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ।
ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ – ਦੋ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼
ਇੱਥੇ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤਖ਼ਤ ‘ਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੋਨਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ—
- ਮੁੱਖ ਵੱਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ,
- ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ।
ਬਾਬਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਅਥਕ ਸੇਵਾ
ਬਾਬਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅਥਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਅਤੇ ਈਮਾਰਤ ਦੋਵੇਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ।
ਬਾਬਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਹੰਸਾਵਲੀ’ – ਮੱਲ ਅਖਾੜਿਆਂ ਦੀ ਜਿੰਦਾ ਪਰੰਪਰਾ
ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ- ਬਾਬਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੰਸਾਵਲੀ ਵਾਲੇ ਮਹਾਪੁਰਖ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਸੰਗਤ ਸ਼੍ਰਧਾ ਨਾਲ ਜਾਣਦੀ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਨਗਰ ਵੀ ਇਹੀ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ, ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਕਾਲ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਮੱਲ-ਵਿਦਿਆ (ਕੁਸ਼ਤੀ ਅਖਾੜੇ) ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਪਰੰਪਰਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੀ ਅਖਾੜਿਆਂ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਵਰਗੇ ਮਹਾਵੀਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ। ਅੱਜ ਇਹ ਕਲਾ ਲੁਕਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ. ਪਰ ਇੱਥੇ ਬਾਬਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਹਰ ਸਾਲ ਮੇਲੇ ਰੂਪ ਰਾਹੀ ਮੱਲ-ਅਖਾੜਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਵਾ ਕੇ ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜੀਵੰਤ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਹਨ।ਦਾਸ (ਡਾ. ਖੋਜੀ) ਆਪ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਅਖਾੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਦੀ ਇਹ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ-
- ਪੁਰਾਤਨ ਵਾਸਤੁਕਲਾ ਦੀ ਜੀਵੰਤ ਮਿਸਾਲ ਹੈ,
- ਗੁਰੂ-ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਤਪਦੀ ਧੂਪ ਵਿਚ ਖਿੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸ਼ੀਤਲ ਕਮਲ ਹੈ,
- ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਦਾ ਅਲੌਕਿਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।
ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ- ਬਲਕਿ ਗੁਰੂ-ਇਤਿਹਾਸ, ਪਰੰਪਰਾ, ਮਰਿਆਦਾ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਅਨੋਖਾ ਸੰਗਮ ਹੈ।
ਬੈਕਗ੍ਰਾਊੱਡ ਮਿਊਜ਼ਿਕ: (ਹੌਲੇ, ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਸੁਰ- ਜਿਵੇਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ‘ਤੇ ਜਮੀ ਧੂੜ ਹਟਾ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਕਾਲਖੰਡ ਵਿਚ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਹੋਣ।)
ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਨਗਰ ਬਸੋਟੀਵਾਲਾ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ। ਪਸ਼ਚਾਤ ਨਾਲਾਗੜ੍ਹ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ “ਭਰਤ” ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਭਰਤਪੁਰ ਕਿਹਾ। ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਚਲ ਕੇ ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਪਿਆ- ਭਰਤਗੜ੍ਹ। ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਬਾਬਾ ਜੀ, ਜੋ ਇਸ ਸਥਲ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪਾਰਖੂ ਹਨ, ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ-
ਇਹ ਧਰਾ ਧੰਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ-ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਅਲੋਕਿਤ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ
ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਸ਼ੀਸ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ.
ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਾਰਗ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ ਇੱਥੇ ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਈ ਸੀ। ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਰੂਪੜ ਦਾ ਉਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੜਾਅ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਨੇ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਪੁਰਾਤਨ ਕੂਆਂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਦਾ ਫੈਸਲਾ
ਇੱਥੇ ਇਕ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕੂਆਂ ਵੀ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਕਦੋਂ ਬਣਿਆ? ਕਿਸਨੇ ਬਣਵਾਇਆ? ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਪੱਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ। ਇਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੂਆਂ ਗੁਰੂ-ਕਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਿਤ ਜਲ-ਸਥਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵੀ ਸੀ। ਆਪਸੀ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮਾਮਲਾ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਪੁਨਰਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਪੁਰਾਤਨ ਸਥਾਨ- ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ- ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦੌਰ ਤੋਂ ਹੀ ਮੌਜੁਦ ਹੈ। ਅੱਜ ਬਾਬਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਹੰਸਾਪੁਰੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਨੇਤ੍ਰਤਵ ਹੇਠ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ- ਦੋਵੇਂ ਸਥਾਨ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਮਰਿਆਦਾ ਨਾਲ ਸੇਵਾ-ਅਧੀਨ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਲੰਗਰ ਚੌਂਵੀ ਘੰਟੇ ਚਲਦਾ ਹੈ।
ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਕ਼ਿਲ੍ਹਾ – ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਹੁਣ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਖੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ- ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਕੀ ਹੈ? ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ? ਅਤੇ ਇਹ ਸਥਾਨ ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਕਿਉਂ ਕਹਲਾਇਆ? ਸੰਗਤ ਜੀ- ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਦਾ ਇਹ ਕ਼ਿਲ੍ਹਾ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸੀ ਕ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਕ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਤਨ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰਬਧਿਤ ਹੈ। ਇਸੇ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਹੰਸਾਵਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹੰਸਾਵਲੀ ਪਹੁੰਚੇ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਇਹੀ ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਹੈ। ਗੁਰੂ-ਕਿਰਪਾ ਦਾ ਇਹ ਪਰਚਾਵ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਅਟੁੱਟ ਗੁਰੂ ਦਾ ਲੰਗਰ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਅਪਾਰ ਮੇਹਰ ਹੈ। ਅਰਦਾਸ ਹੈ- ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਦਾ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਰਹੇ। ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ਪੁਰਾਤਨ ਕੂਏ ਬਾਰੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ, ਪਰ ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ- ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਘਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਜਲ ਦਾ ਇਕ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਤ ਸਦਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।**
ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਾਰਗ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ – ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਦੀ ਅਮਰ ਸਮਰਤੀ
ਸੰਗਤ ਜੀ- ਹੁਣ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਅਗਲੇ ਪੜਾਅ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਹੈ-
ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਓ, ਭਰਤਗੜ੍ਹ ਜ਼ਰੂਰ ਰੁਕਣਾ। ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਥਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰੋ- ਕਿਉਂਕਿ ਇਹੀ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ- ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ, ਸਕਲ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ‘ਤੇ ਢਾਪੀ ਚਾਦਰ ਬਣਨ ਦੀ ਵੇਲਾ ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸੁਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਸੀਸ ਦੀ ਆਹੁਤੀ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨਾਲ ਧੰਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਾਰਗ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ ਬਿਤਾਈ ਸੀ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਮਰਤੀ ਨਹੀਂ- ਇਹ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਮਹਾ-ਸੰਕਲਪ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਧਿਆਇ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇਹ ਭਾਗ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ- ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਅਗਲੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਮਿਲਾਂਗੇ…
ਸੇਵਾਭਾਵ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਿਵੇਦਨ
ਸਾਧ-ਸੰਗਤ ਜੀ- ਇਸ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਾਵਨ ਰਾਹਾਂ ‘ਤੇ ਤੁਰ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਤੱਥ ਇੱਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ
ਬਹੁਤ ਖਰਚ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਸੇਵਾ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਡਾ ਸਹਿਯੋਗ- ਤੁਹਾਡਾ ਸਾਥ- ਸਾਡੇ ਲਈ ਅਨਮੋਲ ਹੈ। ਜੋ ਸੰਗਤ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਸੇਵਾ-ਰਾਸ਼ੀ ਭੇਟ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ—
📞 97819 13113
ਤਾਂ ਜੋ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਪੂਰੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਾਰਗ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸ਼ਬਦ-ਦਰ-ਸ਼ਬਦ, ਸਥਾਨ-ਦਰ-ਸਥਾਨ ਤੁਹਾਡੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਤੁਹਾਡਾ ਆਪਣਾ ਵੀਰ- ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ‘ਖੋਜੀ’
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਖਾਲਸਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫਤਹਿ!
ਬੈਕਗ੍ਰਾਊੱਡ ਮਿਊਜ਼ਿਕ: (ਹੌਲੀਆਂ ਤਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਪਸਿਆ ਦਾ ਨਿਚੋੜ ਛਿਪਿਆ ਹੈ- ਸੁਰ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਕਦਮਾਂ ਵਰਗੇ।)