ਪ੍ਰਸੰਗ ਕ੍ਰਮਾਂਕ 4 : ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੇਖਿਕਾ – ਬੀਬੀ ਰੂਪ ਕੌਰ ਜੀ
(ਸਫ਼ਰ-ਏ-ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਂਵੀ – ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਾਰਗ ਯਾਤਰਾ)
ਸੰਗਤ ਜੀ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫਤਹਿ!
1. ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੱਕ : ਦਿਵਿਆਤਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸਫ਼ਰ
ਪ੍ਰਸੰਗ ਕ੍ਰਮਾਂਕ 3 ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਜਾਣਿਆ ਸੀ ਕਿ 25 ਮਈ 1675 ਇਸਵੀ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤ ਆਪਣਾ ਦੁੱਖ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੜਾ ਸਾਹਿਬ ਚੱਕ ਨਾਨਕੀ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਉਸੇ ਪਾਵਨ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਆਥਾ ਸੁਣੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧੀਰਜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਧਰਮ ਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ 47 ਦਿਨ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਉਸੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਹਾਦਤ-ਮਾਰਗ ਉੱਤੇ ਪਰਵਾਨਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਡਾ ਸਫ਼ਰ ਵੀ ਉਸੇ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ- ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੜਾ ਸਾਹਿਬ → ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ਼ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ → ਮੁੱਖ ਦਰਵਾਜ਼ਾ → ਸੜਕ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਨਹਿਰ ਦਾ ਕੰਢਾ → ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਹਿਰ।
ਬੈਕਗ੍ਰਾਊੱਡ ਮਿਊਜ਼ਿਕ: “ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਹਟਾਉਂਦੀ ਇੱਕ ਮਾਰਮਿਕ ਧੁਨ… ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇਤਿਹਾਸ ਜਗਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਆਹਟ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ…”
2. ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ : ਜਿੱਥੇ ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ
11 ਜੁਲਾਈ 1675 ਇਸਵੀ, ਧੰਨ-ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਨਗਰੀ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ।
ਇਹ ਉਹੀ ਭੂਮੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਛੱਠੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੁਪੁਤਰ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਨਗਰ ਬਸਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਸੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਨੇ ਇਸੇ ਥਾਂ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹੀ ਭੂਮੀ ਦੇ ਕ੍ਰਯ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਹੀ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਗਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ। ਅੱਜ ਇਹੀ ਥਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਭਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
3. ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ : ਬੀਬੀ ਵੀਰੋ ਜੀ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਰੂਪ ਕੌਰ ਜੀ ਦੀ ਧਰੋਹਰ
ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਹੇਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ- ਇਹ ਸਥਾਨ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੁਪੁਤਰੀ ਬੀਬੀ ਵੀਰੋ ਜੀ, ਅਤੇ ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੁਪੁਤਰੀ ਬੀਬੀ ਰੂਪ ਕੌਰ ਜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਅੱਜ ਵੀ ਕਈ ਪੁਰਾਤਨ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਆਤਮਕ ਪ੍ਰਯਾਸਾਂ ਦੀ ਸਾਗੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਹ ਉਹੀ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ—
-
- ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਰਿਹਾ,
-
- ਕੀਰਤਪੁਰ ਨਗਰ ਬਸਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਤਿਆਰ ਹੋਈ,
ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋ ਕੇ, ਦਿੱਲੀ-ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸੇ ਥਾਂ ਪਹੁੰਚੇ।
- ਕੀਰਤਪੁਰ ਨਗਰ ਬਸਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਤਿਆਰ ਹੋਈ,
ਬੈਕਗ੍ਰਾਊੱਡ ਮਿਊਜ਼ਿਕ: (“ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਖੁਲ੍ਹਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ… ਅਤੇ ਮਨ ਗੁਰੂ-ਚਰਿਤਰ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ…”)
4. ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੇਖਿਕਾ – ਬੀਬੀ ਰੂਪ ਕੌਰ ਜੀ
ਸੰਗਤ ਜੀ, ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਥ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਕਰਨਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਅਜੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੰਗਤ ਜਾਣਦੀ ਹੈ- ਬੀਬੀ ਰੂਪ ਕੌਰ ਜੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਇਸਤਰੀ ਲੇਖਿਕਾ ਸਨ। ਉਹ ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੁਪੁਤਰੀ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਧੀ, ਸੇਵਿਕਾ, ਤੇ ਆਤਮਕ ਸਾਧਿਕਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਬੀਬੀ ਰੂਪ ਕੌਰ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ “ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਸਖੀਆਂ”, ਅਰਥਾਤ ਆਤਮਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਲਿਖੇ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਕੀਮਤੀ ਧਰੋਹਰ ਹੈ- ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਇਸਤਰੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ / ਲੇਖਿਕਾ ਬੀਬੀ ਰੂਪ ਕੌਰ ਜੀ ਦਾ ਸਮੂਹ ਜੀਵਨ ਇਸੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਬੀਤਿਆ।
5. ਸਮ੍ਰਿਤੀਆਂ, ਚਰਨ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਅਜਿਹਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ—
-
- ਛੱਠੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਤੇਜ,
-
- ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਕਿਰਪਾ,
-
- ਅਤੇ ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਦਿਵਿਆ ਉੱਚਾਰ– ਅਜੇ ਵੀ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਧੁਨ ਵਾਂਗੂੰ ਗੂੰਜਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਉਹੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਦੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਸੁਗੰਧ ਅਜੇ ਵੀ ਕੀਰਤਪੁਰ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਨਤਮਸਤਕ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
6. ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦਾ ਸਾਰ
ਸਫ਼ਰ-ਏ-ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਂਵੀ ਦੀ ਇਸ ਚੌਥੀ ਕੜੀ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ- ਚੱਕ ਨਾਨਕੀ ਦੇ ਥੜਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਤੱਕ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਚਰਨ-ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੇਖਿਕਾ ਬੀਬੀ ਰੂਪ ਕੌਰ ਜੀ ਦੀ ਅਮੂਲਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਦਰਸਨ ਕੀਤਾ। ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਹ ਪਾਵਨ ਧਰਤੀ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਅਜੇਹੇ ਅਧਿਆਇ ਦਰਜ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਸਦੀਉਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਤਨੀ ਹੀ ਜੋਤਮਈ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਵਾਨ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਹੀ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਛੱਠੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਅਕਾਲ ਬੁੰਗੇ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਕਰਕੇ, ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੀ ਜੰਗ ਲੜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਧਾਰੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਹ ਰਣਨੀਤਕ ਹਾਜ਼ਰੀ ਬੇਹੱਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ। ਜੰਗ ਸਮਾਪਤ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਇਸ ਸਥਾਨ ਆਏ ਤਾਂ ਜੋ ਸ਼ਤਰੂਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਭਰਮ ਨਾ ਪੈ ਜਾਵੇ ਕਿ- “ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਜਾਂ ਜੰਗ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ ਹਨ।” ਉਲਟ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਸਾਫ਼ ਸੁਨੇਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸੱਚ ਦਾ ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਿਰੰਤਰ ਹੈ, ਅਡੋਲ ਹੈ।
ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ – ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਮੋੜ
ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਖ਼ਤ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਚਰਚਾ ਪਵਿੱਤਰ ਸਾਈਨ-ਬੋਰਡਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਤਖਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਵੀ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਲੇਖਕ — ਸ੍ਰੀ ਗੁਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸੂਰਜ ਗ੍ਰੰਥ) ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਸਪਸ਼ਟ ਲਿਖਦੇ ਹਨ- “ਛੱਠੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਮੀਰੀ–ਪੀਰੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।” ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਹਿਰੀ ਸ੍ਰਧਾ ਨਾਲ “ਮੀਰੀ–ਪੀਰੀ ਦੇ ਮਾਲਕ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ” ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।
ਪਰ ਇੱਕ ਅਦਭੁਤ ਤੱਥ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ- ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਸੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ “ਪੀਰੀ–ਮੀਰੀ” ਨਾਮਕ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਇਸ ਤਖ਼ਤ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ-
-
- ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ 11 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਦਿਵਿਆ ਬਚਨ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਰਹੇ।
-
- ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਅਤੇ ਫਰਮਾਨ ਸੰਗਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਸਨ।
-
- ਇੱਥੇ ਧਰਮਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਇਸੇ ਤਖ਼ਤ ‘ਤੇ-
-
- ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬੈਠ ਕੇ ਸੰਗਤ ਲਈ ਫ਼ੈਸਲੇ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।
-
- ਅੱਠਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਦੋ ਸਾਲ ਤੱਕ ਇੱਥੇ ਦਿਵਾਨ ਸਜਾਏ ਅਤੇ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ। ਇਹ ਧਰਤੀ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ- ਗੁਰੂ ਪਰੰਪਰਾਂ ਦੀ ਜੀਵੰਤ ਗਵਾਹੀ ਹੈ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਡਿਓੜ੍ਹੀ
ਜਦੋਂ ਕੀਰਤਪੁਰ ਨਗਰ ਬਸਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਤੁਸੀਂ ਜਿਸ ਡਿਓੜ੍ਹੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਉਹ ਉਸੇ ਯੁੱਗ ਦੀ ਯਾਦ ਹੈ- ਜਿੱਥੋਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਨਿਸਕਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਡਿਓੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਪਾਰ ਹੀ ਜਿਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਤੁਸੀਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਉੱਥੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਸਥਿਤ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੁਣ ਉੱਥੇ ਛੋਟੀ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ – ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕ ਪਵਿੱਤਰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉੱਚੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ-ਰਾਜ ਦਾ ਅਖੰਡ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪਵਿੱਤਰ ਦਿਵਾਨ ਸਜਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਬੈਕਗ੍ਰਾਊੱਡ ਮਿਊਜ਼ਿਕ: “ਗੁਰਬਾਣੀ-ਰਸ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੀ ਹੋਈ ਕੋਮਲ ਤਾਨ… ਮਨ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਤਮਸਤਕ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ…”
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਲ ਸਾਹਿਬ – ਦੋ ਪਾਤਸ਼ਾਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸਥਾਨ
ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਿਵਾਸ-ਸਥਾਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ-
-
- ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ,
-
- ਅਤੇ ਅੱਠਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਭੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇਥੇ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ-ਗੱਦੀ ਦੇ ਤਿਲਕ-ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਅਸਧਾਰਣ ਮਹੱਤਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀਆਂ ਦੇ ਜਨਮ-ਸਥਾਨ ਵੀ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਅਮੂਲਕ ਧਰੋਹਰ ਵਜੋਂ ਸਦਾ ਲਈ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹਨ।
ਬੈਕਗ੍ਰਾਊੱਡ ਮਿਊਜ਼ਿਕ: “ਧੀਮੀ ਤਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਪੱਸਿਆ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਨਿਚੋੜ ਲੁਕਿਆ ਹੈ- ਸੁਰ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਕਦਮਾਂ ਵਾਂਗ…”
ਕੀਰਤਪੁਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ-ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਕਾਸ਼
ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਹ ਸਮੂਹ ਪਰਿਕ੍ਰਮਾ-ਸ਼ੇਤਰ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮਹਾਨ ਯੁੱਗਾਂ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਸੰਗਮ ਹੈ-
ਛੱਠੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ — ਸਰਬੋੱਚ ਸਾਹਸ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਮੂਰਤ
ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ — ਕਰੁਣਾ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ-ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਆਦਰਸ਼
ਅੱਠਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ — ਨਿਰਮਲਤਾ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਦਇਆ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼
ਅਤੇ ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਚਰਨ-ਸਪਰਸ਼ ਅਤੇ ਨਿਵਾਸ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਇਹ ਪੜਾਅ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ- ਇਹ ਗੁਰੂ-ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਸ਼ੌਰਯ-ਗਾਥਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਧੜਕਨ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਛੂੰਹ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਦਿਵਿਆ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ।
ਮੇਰੇ ਪਿੱਛੇ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ- ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪਾਵਨ ਨਿਵਾਸ ਹੈ। ਇਸੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਛਾਂ ‘ਚ, ਇਸੇ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ, ਗੁਰੂ-ਕਿਰਪਾ ਦੇ ਅਨੇਕ ਅਧਿਆਇ ਅੰਕਿਤ ਹਨ।
ਨੌਲਖਾ ਬਾਗ : ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਕਰੁਣਾ ਦਾ ਸਜੀਵ ਪ੍ਰਤੀਕ
ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਕੀਰਤਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਨੌਲਖਾ ਬਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ- ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸੂਮੰਗਲ ਉਪਵਨ ਜਿਸ ਦੀ ਸੁਗੰਧ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਗੁਰੂ-ਸੇਵਾ, ਗੁਰੂ-ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ-ਸੰਰਖਣ ਦੀ ਜੀਵੰਤ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਗਈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੇਵਲ ਇਹੀ ਬਾਗ ਨਹੀਂ ਸੀ- ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ 52 ਵਿਸ਼ਾਲ ਬਾਗ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਹਰ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਔਖਧੀਆਂ, ਫਲ, ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੂਟੇ ਸੰਜੋਏ ਹੋਏ ਸਨ।
ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦਾ ਇਲਾਜ – ਗੁਰੂ-ਵੈਦ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਅਨੋਖੀ ਮਿਸਾਲ
ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਅਤਿਅੰਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਵੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਜਾਦਾ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਰੋਗੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਠੱਗੀ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਮੂੰਛ ਦਾ ਵਾਲ ਖਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੋਈ ਵੈਦ, ਹਕੀਮ ਜਾਂ ਰਾਜ-ਚਿਕਿਤਸਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ- “ਜੇ ਕਿਤੇ ਇਲਾਜ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦਵਾਖਾਨੇ ਵਿੱਚ।” ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਜਦੋਂ ਕੀਰਤਪੁਰ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇਸੇ ਤਖ਼ਤ ‘ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਮੁਫਤ ਦਵਾਖਾਨਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਕੌੜੀ ਦਾ ਵੀ ਬਿਨਾ ਮੁੱਲ ਇਲਾਜ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਬੀਮਾਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਛੋਟਾ-ਜਿਹਾ ਚਿੜੀਆਘਰ ਅਤੇ ਦਵਾਖਾਨਾ ਸੀ- ਘਾਇਲ ਪੰਛੀ ਇੱਥੇ ਇਲਾਜ ਪਾ ਕੇ ਮੁੜ ਉਡਾਣ ਭਰਦੇ ਸਨ। ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦਾ ਇਲਾਜ ਇਸੇ ਦਿਵਿਆ ਦਵਾਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।
ਅੱਜ ਦਾ ਨੌਲਖਾ ਬਾਗ – ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਦਾ ਅੰਤਰ
ਸੰਗਤ ਜੀ, ਮਾਫ਼ ਕਰਨਾ- ਜਿੱਥੇ ਕਦੇ ਇਹ ਬਾਗ ਔਖਧੀਆਂ, ਜੀਵਨ ਤੇ ਦਇਆ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੀ, ਅੱਜ ਉੱਥੇ ਕੇਵਲ ਕੁਝ ਬੂਟੇ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਸਥਾਨ ਕਦੇ ਗੁਰੂ-ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਔਖਧੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ, ਅੱਜ ਉੱਥੇ ਆਮ ਸਿਰਦਰਦ ਦੀ ਵੀ ਦਵਾਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਸੰਗਤ ਜੀ… ਇਤਿਹਾਸ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸੀ, ਵਰਤਮਾਨ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੈ। ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ–ਵੱਡੇ
ਮੁਫਤ ਦਵਾਖਾਨੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਸਮੇਂ ਨੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ – ਸ਼ਹਾਦਤ-ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵੇਲਾ (11 ਜੁਲਾਈ 1675 ਇਸਵੀ)
ਇਹ ਉਹੀ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ 11 ਜੁਲਾਈ 1675 ਇਸਵੀ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਸ਼ੀਸ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਮਿਲੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਥੇ ਵਚਨ ਕੀਤਾ- “ ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ।” ਇਥੋਂ ਹੀ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਮਹਾਨ ਆਤਮ-ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪੰਨਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਾਲਪੁਰੀ – ਛੱਠੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਸਮਰਿਤੀ-ਸਥਲੀ
ਕੀਰਤਪੁਰ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਵਧਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਾਲਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ- ਜਿੱਥੇ ਛੱਠੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਉਹੀ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ 11 ਜੁਲਾਈ 1675 ਇਸਵੀ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੀ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਸਵਜਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਦੇ ਫੁੱਲ ਅੱਜ ਵੀ ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਸਥਾਨ ਮੋਖ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਿਮਰਨ ਦਾ ਅਖੰਡ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।
124 ਦਿਵਸੀਏ ਸ਼ਹਾਦਤ-ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਦਾ ਮਹੱਤਵ
11 ਜੁਲਾਈ 1675 — 11 ਨਵੰਬਰ 1675, ਇਹ 124 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਹ ਸ਼ਹਾਦਤ ਲਿਖੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ੀਸ਼ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁੜ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਹੜੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ? ਇਹ ਅਸੀਂ ਵਾਪਸੀ-ਮਾਰਗ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾਂਗੇ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੌਬੱਚਾ (ਕੁਦਰਤੀ ਝਰਨਾ) ਸਾਹਿਬ
ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਜਿੱਥੇ ਸੱਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਕੁਦਰਤੀ ਝਰਨੇ (ਚਸ਼ਮੇ) ਹਨ- ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ 2200 ਘੁੜਸਵਾਰਾਂ ਦੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਉਹੀ ਚਸ਼ਮੇ ਛੋਟੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਤਿਹਾਸ ਅਜੇ ਵੀ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ।
ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਸੁਨੇਹਾ
ਜਦੋਂ ਵੀ ਸੰਗਤ ਜੀ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਆਏ, ਤਾਂ ਨਿਹਰ ਦੇ ਪਾਰ ਸਥਿਤ ਡਿਓੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਅਦਭੁਤ ਸੁਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹੀ ਧਰਤੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ 11 ਜੁਲਾਈ 1675 ਇਸਵੀ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ
ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਤੁਰ ਪਏ ਸਨ।
ਅੱਗਲੇ ਪੜਾਅ ਵੱਲ
ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ- ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕੀਰਤਪੁਰ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਕਿੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇ? ਇਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਅਸੀਂ
ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਾਰਗ ਯਾਤਰਾ —ਅਗਲੇ ਪ੍ਰਸੰਗ 5 ਵਿੱਚ ਜਾਣਾਂਗੇ।
ਖੋਜ–ਵਿਚਾਰ ਟੀਮ ਦਾ ਪ੍ਰਣ
ਖੋਜ–ਵਿਚਾਰ ਟੀਮ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਟਾਇਮ ਟੀਵੀ ਤੁਹਾਨੂੰ—
-
- ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰੂ-ਧਾਮਾਂ,
-
- ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਸਰੋਤਾਂ,
-
- ਭੁਲੇ-ਬਿਸਰੇ ਸਥਾਨਾਂ,
-
- ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰੂ-ਇਤਿਹਾਸ- ਨਾਲ ਜੋੜੇ ਰੱਖਣ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਣ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ।
ਤੁਹਾਡਾ ਆਪਣਾ ਵੀਰ – ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ‘ਖੋਜੀ’**
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫਤਹਿ!
ਪਾਰਸ-ਗਾਇਨ: “ਧੀਮੀ, ਮਨ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਵਾਲੀ ਤਾਨ— ਜਿਵੇਂ ਧਰਤੀ ਖੁਦ ਗੁਰੂ-ਸਿਮਰਨ ਦਾ ਰਾਗ ਛੇੜ ਰਹੀ ਹੋ…”