ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ: ਇੱਕ ਬੇਮਿਸਾਲ ਦੇਸ਼ਭਕਤ ਅਤੇ ਵੀਰ ਯੋਧਾ
ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸੋਨੇਹਰੀ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਅਮਰ ਹੈ, ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1788 ਈ. ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪਿੰਡ ਅਟਾਰੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਥਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 25 ਕਿਲੋ ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੀਮਾ ਵੱਲ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਜੱਟ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਦਰਯੋਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ।
ਸ਼ਿਖਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰੰਭਿਕ ਜੀਵਨ
ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਹੁਨਰਵਾਨ ਅਤੇ ਗੁਣਵਾਨ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਠ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰੰਭਿਕ ਸ਼ਿਖਿਆ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਅਕਤਿਤਵ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨੇਤ੍ਰਿਤਵ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਮੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਪਰਿਪੂਰਣ ਕੀਤਾ।
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ
ਜਦੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਆਪਣੀ ਹਕੂਮਤ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਨੇਤ੍ਰਿਤਵ ਸਮਰਥਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਅਟਾਰੀ ਵਾਲਾ’ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ 5000 ਘੁੜਸਵਾਰਾਂ ਦੀ ਫੌਜੀ ਟੂਕੜੀ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਡੂੰਘੇ ਭਰੋਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।
ਸੈਨਿਕ ਅਭਿਆਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀਰਤਾ
ਸੰਨ 1817 ਈ. ਤੋਂ 1837 ਈ. ਤੱਕ, ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਨੇਕ ਸੈਨਿਕ ਅਭਿਆਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ, ਪੇਸ਼ਾਵਰ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਸੀਮਾਵਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੇ ਯੁੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਨ। ਹਰ ਅਭਿਆਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵੀਰਤਾ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਕਲਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਭਿਆਨ (ਸੰਨ 1819 ਈ.) ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੈਨਾਪਤੀ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਸੈਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਲੋਹਾ ਮਨਵਾਇਆ। ਅਫਗਾਨ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਟਕ, ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਦੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੁੱਧ ਕਲਾ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਸਮਰਥਾ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧ
ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਵਾਲੇ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਨਾਲ ਗਹਿਰਾ ਸਬੰਧ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੁਤਰੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੋਤੇ ਕੁੰਵਰ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੌ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਵਿਆਹਕ ਸਬੰਧ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਭਰੋਸੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।
ਸਭਰਾਉ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ
ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਨ 1846 ਈ. ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸਭਰਾਉ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ। ਇਹ ਯੁੱਧ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਗੌਰਵਮਈ ਅਧਿਆਇ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸਾਹਸ ਅਤੇ ਵੀਰਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਿਆਂ ਮਾਤਭੂਮੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣ ਨਿਓਛਾਵਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
ਸਤੀ ਦੀ ਘਟਨਾ
ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਮਾਈ ਦਾਸੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਅਸੀਮ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦਾ ਬੇਮਿਸਾਲ ਉਦਾਹਰਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਤੀ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਵਿਆਹਕ ਨਿਸ਼ਠਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਮਾਰਕ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਦਾ ਸਮਾਰਕ ਅੱਜ ਵੀ ਪਿੰਡ ਅਟਾਰੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਰਕ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਭਕਤਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਵੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਵੀਰਤਾ, ਨਿਸ਼ਠਾ ਅਤੇ ਬਲਿਦਾਨ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ‘ਗੁਰੂ ਪੰਥ ਖਾਲਸਾ’ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਗੌਰਵਮਈ ਅਧਿਆਇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।
ਨਮਨ
ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਵਾਲੇ ਦਾ ਜੀਵਨ ਦੇਸ਼ਭਕਤੀ, ਫ਼ਰਜ਼ਪੂਰਨਤਾ ਅਤੇ ਬਲਿਦਾਨ ਦਾ ਬੇਮਿਸਾਲ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ। ਐਸੇ ਮਹਾਨ ਦੇਸ਼ ਭਕਤ ਅਤੇ ਵੀਰ ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਦਾ ਯਾਦ ਕਰੇਗਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਤੇ ਤਿਆਗ ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਮਾਤਭੂਮੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਣ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਠਾ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇਂਦੇ ਹਨ।
ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਦੇਸ਼ਭਕਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਤ-ਸ਼ਤ ਪ੍ਰਣਾਮ!
