ਸਰਦਾਰ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ: ਅਦਮ੍ਯ ਸਾਹਸ ਅਤੇ ਸ਼ੌਰਯ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ
ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਉੱਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀ ਪਾਰਾਕਸ਼ਠਾ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਜੜ ਤੋਂ ਮਿਟਾ ਦੇਣ ਦੀ ਕਸਮ ਖਾ ਲਈ ਸੀ। ਨਾਦਿਰ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਅਹਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਵਰਗੇ ਲੁਟੇਰੇ ਜਦੋਂ-ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਕੇ ਵਾਪਸ ਜਾਂਦੇ, ਸਿੱਖ ਵੀਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣ ਕੇ ਖੜੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਲੁੱਟੇ ਗਏ ਮਾਲ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਛਿਨ ਕੇ ਜ਼ਰੂਰਤਮੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੰਦੇ। ਇਸ ਨਾਲ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕ ਬੌਖਲਾਏ ਹੋਏ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਇਨਾਮ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਚਾਰਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਹੁਣ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁਕੇ ਹਨ।
ਇਸ ਦਮਨਕਾਰੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਰਗੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਲਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਐਸੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਉੱਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਅਤਿਆਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਹਨ ਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵੇਂ ਵੀਰਾਂ ਨੇ ਨੂਰੁੱਦੀਨ ਸਰਾਏ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪੁੱਲ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਡੇਰਾ ਦਾਲ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਥੇ ਇੱਕ ਚੁੰਗੀ ਨਾਕਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰਾਂ ਤੋਂ ਚੁੰਗੀ ਵਸੂਲਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਸਿੱਖ ਵੀਰਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ
ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਵੇਚਨਾਤਮਕ ਪੱਤਰ ਭੇਜਿਆ। ਇਸ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਭਾਬੀ’ ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਨ:
ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੇ ਸਿੰਘ ਬੋਤਾ,
ਹੱਥ ਹੈ ਸੋਟਾ, ਵਿਚ ਰਾਹ ਖੜੋਤਾ।
ਆਣਾ ਲਾਇਆ ਗੱਡੇ ਨੂੰ,
ਪੈਸਾ ਲਾਇਆ ਖੋਤਾ।
ਆਖੇ ਭਾਬੀ ਖ਼ਾਨੋ ਨੂੰ,
ਯੋ ਆਖੇ ਸਿੰਘ ਬੋਤਾ।
ਜਦੋਂ ਇਹ ਪੱਤਰ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖ਼ਾਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਅਪਮਾਨਿਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ 200 ਸੈਨਿਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਦस्ता ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ।
ਘਮਾਸਾਨ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਮੁਗਲ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ੂਰਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰੋਂ ਵੱਲੋਂ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਲਕਾਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, “ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚ ਸਾਹਸ ਹੈ, ਤਾਂ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਓ!”
ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਬਾਰੀ-ਬਾਰੀ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਲੋਤ੍ਤਰ ਨਾਲ ਇੱਕ ਦਜ਼ਨ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਧਰਾਸ਼ਾਇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਦੋ-ਦੋ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਵੀਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਭਾਰੀ ਪਏ। ਅਖੀਰਕਾਰ, ਕ੍ਰੋਧੀਤ ਹੋ ਕੇ ਸਾਰੇ ਮੁਗਲ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਘਮਾਸਾਨ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਦਭੁਤ ਵੀਰਤਾ ਦਾ ਪਰਚਮ ਲਹਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਦੋ ਦਜ਼ਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੁਗਲ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਖੀਰਕਾਰ 27 ਜੁਲਾਈ ਸਨ 1739 ਈ. ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵੇਂ ਵੀਰਾਂ ਨੇ ਮਾਤਰਭੂਮੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਾ ਸਰੋਤ
ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇਹ ਸਾਹਸਿਕ ਕਾਰਜ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਤਿਆਚਾਰ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਖੜਾ ਹੋਣਾ ਹਰ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਸੱਚੇ ਵੀਰਾਂ ਦਾ ਕਰਤਵ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਨਿਆਇ ਅਤੇ ਅਧਰਮ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਝੁਕਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਰ-ਮਿਟ ਜਾਣਾ ਹੀ ਸੱਚੀ ਵੀਰਤਾ ਹੈ।
