ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ (ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ: ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ)
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਧਿਆਇਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰਾ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ, ਜਿਸਨੂੰ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਵ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਨੋਧ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤਿਤਵ ਅਤੇ ਨੇਤ੍ਰਿਤਵ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਵਿਰਤਾ ਅਤੇ ਸਮ੍ਰਿੱਧੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ।
ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
ਇਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵੰਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਬਾਬਾ ਭਾਗ ਮਲ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਬੁੱਢਾ ਮਲ ਜੀ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸਮਰਪਿਤ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਮਲ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਖੰਡੇ ਬਾਟੇ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਕੇ ‘ਬੁੱਢਾ ਸਿੰਘ’ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਦਿੱਖਿਆ ਲਈ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇਤ੍ਰਿਤਵ ਹੇਠ ਕਈ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ 43 ਜ਼ਖਮਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਬਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਤਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਅਮਰ ਹੋ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦੇਸਾਂ ਨਾਮਕ ਘੋੜੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ 50 ਵਾਰ ਝੇਲਮ ਦਰਿਆ ਪਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਦਵਿਤੀਯ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਦੇਸਾਂ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਸਿੰਘ’ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਮਿਲੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਚੰਦਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ ਮਿਸਲ ਦਾ ਮੁਖੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਨੋਧ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਸਰਦਾਰ ਨੋਧ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਰਦਾਰ ਚੜਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਇੱਕ ਸ਼ੂਰਵੀਰ ਯੋਧਾ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਵਰਗੇ ਨਿਰਦਈ ਆਕਰਮਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਹਰਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਰਦਾਰ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਰਾਜ ਕੌਰ ਜੀ ਦੀ ਕੋਖ ਤੋਂ ਸਨ 1780 ਇਸਵੀ ਵਿੱਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।
ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬਚਪਨ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬਚਪਨ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਚਮੜੀ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਚੇਚਕ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਅੱਖ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਚਲੀ ਗਈ, ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਤਾ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪਿਆ, ਕੇਵਲ 13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਸਮਤ ਖਾਨ ਵਰਗੇ ਦੁਸ਼ਮਨ ਨੂੰ ਮਾਰ ਡਿੱਠਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ’ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ।
ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਨ 1801 ਇਸਵੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਸਨ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਸਲਤਨਤ-ਏ-ਖਾਲਸਾ’ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਕਿਆਂ ‘ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ. ਤੱਕ ਫੈਲਾਇਆ।
ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ
ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਧਰਮਨਿਰਪੇਖ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫਪ੍ਰੀਯ ਸਾਸ਼ਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਇਜ਼ਤ ਕੀਤੀ। ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਲਈ ਜਾਗੀਰਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ, ਕਾਸ਼ੀ ਮੰਦਿਰਾਂ ਅਤੇ ਹਰਿਦੁਆਰ ਦੇ ‘ਚ ਸੋਨਾ ਦਾਨ ਕਰਕੇ ਪੁਨਰਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ। ਮੁਸਲਿਮ ਮਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਹਜ਼ਰਤ ਦਾਤਾ ਗੰਜ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।
ਕੋਹਿਨੂਰ ਅਤੇ ਖੈਬਰ ਦਰਾ
ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੋ ਲੱਖ ਸੋਨਮੁਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਗੱਦੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਬਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੈਬਰ ਦਰਾ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ‘ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਆਕਰਮਣਾਂ ਦਾ ਰਾਸ਼ਤਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਮਰੋਦ ਕਿਲੇ ਦੀ ਨਿਰਮਾਣਕਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ।
ਇਨਸਾਫਪ੍ਰੀ ਅਤੇ ਉਦਾਰ ਸ਼ਾਸਕ
ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਨਾ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਫਾਂਸੀ ‘ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਧਾਰਮਿਕ ਫਸਾਦ ਹੋਇਆ। ਇਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਪਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰੇ ਹੋਏ ਗੋਦਾਮ ਜਨਤਾ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ।
ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ
ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖ ਮਰਯਾਦਾ ਦੇ ਪਾਲਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਨਿਸ਼ਠਾਵਾਨ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਉਲੰਘਨ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਇਸ ਸਜ਼ਾ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ-ਖੁਸ਼ੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਉਦਾਹਰਣ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ।
ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ
40 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਨ1839 ਇਸਵੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਸਦੀਵ ਕੁਚ ਕਰ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕਤਾ, ਪਰਾਕਰਮ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫਪ੍ਰੀਤਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਮਰ ਹੈ। ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਗੌਰਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ।
