ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ: ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਅਮਰ ਯੋਧਾ
ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਅਦਵਿਤੀਯ ਯੋਧੇ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੇ ਮਹਾਨ ਨੇਤਾ, ਦਾ ਜਨਮ 3 ਮਈ 1718 ਈ. ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਹੂਲ ਪਿੰਡ (ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਹੌਰ, ਮੌਜੂਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਜੀਵਨੀ ਕੌਰ ਸੀ। ਸਿਰਫ਼ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰ ਕੌਰ ਜੀ ਨੇ ਵੱਡੀ ਲਗਨ ਅਤੇ ਤਿਆਗ ਨਾਲ ਕੀਤੀ।
ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਤੱਕ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਹੇਠ ਉਹ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਕੌਸ਼ਲ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਬਣੇ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੇ ਸਸ਼ਕਤ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਉਭਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਦਭੁੱਤ ਨੇਤ੍ਰਿਤਵ ਸਮਰਥਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ, 29 ਮਾਰਚ 1748 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 11 ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਕੂਪ-ਰਹੀੜੇ ਦਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਕੌਸ਼ਲ
1762 ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਕੂਪ-ਰਹੀੜੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ (ਨਰਸੰਹਾਰ) ਵਿੱਚ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਅਸਾਧਾਰਣ ਵੀਰਤਾ ਦਿਖਾਈ। ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ 22 ਗੰਭੀਰ ਜਖਮ ਲੱਗੇ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਦਮ ਭੰਗ ਹੌਸਲਾ ਅਤੇ ਬਲਿਦਾਨ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਬਣਿਆ।
ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
1777 ਵਿੱਚ, ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਨੂੰ ਫਤਹ ਕਰਕੇ ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਨੇਤ੍ਰਿਤਵ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਸਸ਼ਕਤ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।
ਦਿੱਲੀ ਫਤਹ ਅਤੇ “ਸੁਲਤਾਨ-ਉਲ-ਕੌਮ” ਦੀ ਉਪਾਧੀ
11 ਮਾਰਚ 1783 ਨੂੰ, ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਫਤਹ ਕਰਕੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਹਿਰਾਇਆ। ਇਸ ਅਦਵਿਤੀਯ ਵਿਜਯ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਸੁਲਤਾਨ-ਉਲ-ਕੌਮ” (ਕੌਮ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ) ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਨਵਾਜਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਸ ਜਿੱਤ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਵੈ-ਸੰਮਾਨ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕ ਕੌਸ਼ਲ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ।
ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਮਾਰੀ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਗਾਥਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
ਅੰਤਿਮ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਥਾਨ
ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਅਕਾਲ ਚਲਾਨਾ ਸਨ 1783 ਈ. ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਸਮਾਰਕ ਸਥਾਨ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਲਿਦਾਨ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ
ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨ, ਸਾਹਸ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਜਿੱਤ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸੁਵਰਣ ਅਧਿਆਇ ਹਨ। ਉਹ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੀ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਰਪਣ ਭਾਵਨਾ, ਤਿਆਗ, ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਅੱਜ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੇ ਸਰੋਤ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਅਜੇਹੇ ਮਹਾਨ ਨਾਇਕ ਨੂੰ ਕੋਟਿ-ਕੋਟਿ ਪ੍ਰਣਾਮ।
