ਸਰਦਾਰ ਹਰਿ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ: ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਉੱਚ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ
ਸਰਦਾਰ ਹਰਿ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦਾ ਜਨਮ ਸਨ 1791 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਧਰਮ ਕੌਰ ਦੀ ਛਾਂਹ ਹੇਠ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਬੀਤਿਆ। ਸਿਰਫ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਦੇ ਬੀਜ ਬੋ ਦਿੱਤੇ।
ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰੰਭਿਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ
14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਿਖਾਈ, ਉਸ ਨੇ ਸ਼ੇਰੇ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਐਨੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰਿ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਅੰਗਰੱਖਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਕੇ ਗਲ ਦਾ ਕੀਮਤੀ ਹਾਰ ਭੇਟ ਕੀਤਾ। 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇਕ ਬੱਬਰ ਸ਼ੇਰ ਦਾ ਜਬੜਾ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਫਾੜ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। ਇਸੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਪਰਾਕ੍ਰਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਨਲਵਾ” ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ।
ਰਣਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਅਪਰਾਜੇ ਯੋਧਾ
ਸਰਦਾਰ ਹਰਿ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਅਟਕ, ਕਸੂਰ, ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। 825 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਣਕੁਸ਼ਲਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਮਰੂਦ ਦੇ ਅਭੇਦ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਕਰਮਣਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ। ਸਰਦਾਰ ਹਰਿ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਅਫਗਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਜਮਰੂਦ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸੈਨਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੌਰਵ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੀ ਬਣਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ “ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ” ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਉਦਾਹਰਨ ਸੀ।
ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਜੀਵਨ
ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉੱਚ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ। 19 ਸਾਲ ਦੀ ਪਠਾਨੀ ਕੁੜੀ ਬਾਨੋ ਦੇ ਸਾਹਸਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਨਲਵਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸ ਨੂੰ ਧਰਮ ਮਾਤਾ ਦਾ ਸਥਾਨ ਦੇ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੀਬੀ ਸਰਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਧਰਮ ਭੈਣ ਬਣਾਕੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਹਸਿਕ ਉਦਾਹਰਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
ਸ਼ਹੀਦੀ: ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਸਵਭਿਮਾਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ
30 ਅਪਰੈਲ ਸਨ 1837 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਜਮਰੂਦ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦੀ ਆਹੁਤੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਆਖਰੀ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਹਰ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਡਟੇ ਰਹੋ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਗੁਪਤ ਰੱਖਦਿਆਂ, ਸਰਦਾਰ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਬਹੁਤ ਸਾਦਗੀ ਅਤੇ ਗੋਪਨੀਯਤਾ ਨਾਲ ਕੀਤਾ।
ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
ਸਰਦਾਰ ਹਰਿ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਰਣਨੀਤੀ ਅਤੇ ਉੱਚ ਨੈਤਿਕ ਮੁੱਲਾਂ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰੇਰਕ ਜੀਵਨ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲੀ ਨੇਤ੍ਰਤਵ ਸਿਰਫ ਜਿੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਣ ਵਿੱਚ ਹੈ।
