ਭੁਲੇ-ਬਿਸਰੇ ਗੁਰੂ ਧਾਮਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ– ਪੁਰਾਣੀ ਕਾਲਸੀ ਦੀ ਪੁਕਾਰ
ੴ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਸਾਦਿ॥
ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਪਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅਣਗਿਣਤ ਧਰੋਹਰਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਨ ਹੋ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਪੁਕਾਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ- ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਮੁੜ ਜਾਣ ਦੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਦੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਪੁਕਾਰ। ਐਸੀ ਹੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਟੀਮ ਖੋਜ-ਵਿਚਾਰ, ਸੁਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ‘ਖੋਜੀ’ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸਮ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਸਿੱਖ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ, ਪੁਰਾਣੀ ਕਾਲਸੀ ਪਹੁੰਚੀ।
ਜਦੋਂ ਡਾ. ਖੋਜੀ ਕੁਝ ਸਮਰਪਿਤ ਸਿੱਖ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹਿਰਦਾ-ਵਿਦਾਰਕ ਸੀ। ਜਿਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਜੀਵਨ-ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਨਾਲ ਹੈ, ਉਹ ਅੱਜ ਕੇਵਲ ਖੰਡਰ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ, ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਉਪੇਖਾ ਦੀ ਮਾਰ ਝੱਲਦਾ ਹੋਇਆ।
ਡਾ. ਖੋਜੀ ਜਦੋਂ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਕੈਮਰੇ ਰਾਹੀਂ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸੰਗਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਦੋਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਮਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਪੀੜਾ-ਭਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਅਰਦਾਸ ਦੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਮੁਖਰ ਹੋ ਉਠੀਆਂ—
“ਹਰ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਦਿਨ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ, ਗੁਰੂ ਧਾਮਾਂ ਦਾ ਪੰਥ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਦਾ ਦਾਨ ਖਾਲਸਾ ਜੀ ਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ੋ। ਅਸੀਂ ਸੱਚ ਦਾ ਦਾਨ ਮੰਗਦੇ ਹਾਂ, ਸਿੱਖੀ ਦਾਨ, ਕੇਸ ਦਾਨ, ਰਹਿਤ ਦਾਨ ਮੰਗਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਸਥਲਾਂ ਦਾ ਕੀ ਜੋ ਸਾਡੀ ਪਹਿਚਾਣ ਦੇ ਸਤੰਭ ਹਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਵਿਸਮ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਗਰਤ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਰਹੇ ਹਨ?”
ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਕਾਲਪੀ ਰਿਸ਼ੀ ਤੱਕਪੌਂਟਾ
ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਟੀਮ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਪੌਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੀ ਸੀ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਦਹਿਲੀਜ਼ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹੀ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸਥਾਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗੋਚਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਤਖਤੀ ਲੱਗੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸਥਾਨ ਰਿਸ਼ੀ ਕਾਲਪੀ ਜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ।
ਡਾ. ਖੋਜੀ ਨੇ ਭਾਵ-ਵਿਹਵਲ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰਿਸ਼ੀ ਕਾਲਪੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਾਰਥਿਵ ਸਰੀਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਤਿਆਗਿਆ, ਅਤੇ ਇਥੇ ਹੀ ਬ੍ਰਹਮਲੀਨ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਭ੍ਰਮਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਪ ਜਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਰਿਸ਼ੀ ਕਾਲਪੀ ਦੇ ਮੂਲ ਸਥਾਨ, ਪੁਰਾਣੀ ਕਾਲਸੀ, ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਣਗੇ।
ਪਰ ਇਹ ਦੁੱਖਦਾਈ ਸੱਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ, ਸਾਲ 2025 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਟ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ, ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸਮੂਲ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਥੇ ਹੁਣ ਭਵ੍ਯ ਅੰਡਰਗ੍ਰਾਊਂਡ ਪਾਰਕਿੰਗ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਰਾਮ-ਗ੍ਰਹ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਕਾਲਪੀ ਰਿਸ਼ੀ ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਹੁਣ ‘ਸਥਾਨਾਂਤਰਿਤ’ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਯਾਤਰੀ ਨਿਵਾਸ ਬਣਨਾ ਹੈ।
ਖੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਬਿਆ ਇਤਿਹਾਸ
ਡਾ. ਖੋਜੀ ਅਤੇ ਟੀਮ ਨੇ ਜਦੋਂ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਬਚੀਆਂ ਦਿਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੁਖਮ ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ, ਚੂਨੇ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਪੱਟੀਆਂ ਜੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਛੱਤ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਵੀ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਮੌਨ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਨਿਕਾਸੀ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਤਯ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਆਕਰਸ਼ਕ ਹੈ। ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅਪਾਰ ਸ਼ਰਮ ਨਾਲ ਇਸ ਪਾਵਨ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਰਗੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੀ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਸਥਾਨਕ ਜਨਾਂ ਦੀ ਵਾਣੀ ਤੋਂ ਇਤਿਹਾਸ
ਵਿਕਾਸ ਨਗਰ ਨਿਵਾਸੀ ਐਡਵੋਕੇਟ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਜੋ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਰਿਸ਼ੀ ਕਾਲਪੀ ਬਹੁਤ ਵ੍ਰਿੱਧ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ, ਤਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਮਹਾਰਾਜ ਖੁਦ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ੀ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਪੌਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਲੈ ਗਏ ਸਨ।
ਪੌਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਉਹ ਸਥਾਨ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਿਲਨ ਦਾ ਸਾਕਸ਼ੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰਿਸ਼ੀ ਕਾਲਪੀ ਜੀ ਨੇ ਅੰਤਿਮ ਸ਼ਵਾਸ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਲਈ ਸੀ. ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੂਰੀ ਵਿਧੀ-ਵਿਧਾਨ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਸੰਗ ਹੈ।
ਇੱਕ ਕਰੁਣ ਪੁਕਾਰ- ਪੁਨਰਜੀਵਨ ਦੀ ਅਪੀਲ
ਐਡਵੋਕੇਟ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ-
“ਇਹ ਸਥਾਨ ਹੁਣ ਖੰਡਰ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜੀਵੰਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਮੇਰੀ folded-hands / ਦੋ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਸੰਗਤ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਕਾਲਪੀ ਰਿਸ਼ੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸੰਵਾਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਵੇ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਲਗਭਗ 15 ਕਿ.ਮੀ. ਦੂਰੀ ‘ਤੇ, ਕਾਲਸੀ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਸਿੱਖ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ।”
ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ-
“ਮੈਂ ਐਡਵੋਕੇਟ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਮੋ. 9758367692), ਵਿਕਾਸ ਨਗਰ ਦਾ ਨਿਵਾਸੀ, ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਸੰਵਾਦ ਲਈ ਸਦਾ ਉਪਲਬਧ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਡਾ. ਖੋਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿਰਦੇ ਤੋਂ ਆਭਾਰੀ ਹਾਂ, ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਜਾਗਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।”
ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਾਰਮਿਕ ਪਲ ਉਸ ਵੇਲੇ ਆਇਆ, ਜਦੋਂ ਸਥਾਨਕ ਨਿਵਾਸੀ ਸਰਦਾਰ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਭਾਵਭੀਨੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ-
“ਮੈਂ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਇਥੋਂ ਦਾ ਹੀ ਨਿਵਾਸੀ ਹਾਂ। ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ‘ਖੋਜੀ’ ਜੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਮਨ ਗਰਵ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖ ਨਾਲ ਭਰ ਉਠਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਗਮਨ ਨਾਲ ਇਸ ਭੁਲੇ-ਬਿਸਰੇ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਚੇਤਨਾ ਮਿਲੀ ਹੈ।”
ਡਾ. ਖੋਜੀ ਨੇ ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਗਨਾਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਗਹਿਰਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਹ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਯੁਗ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਖੰਡਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇਖ ਕੇ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਭਾਰੀ ਹੋ ਗਈ-
“ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਾਡੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਝੰਝੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਅਸੀਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਂਦੇ ਚਲੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ।”
ਧਰੋਹਰ ਦਾ ਸੰਰਖਣ- ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਆੜ ਵਿੱਚ ਵਿਨਾਸ਼?
ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗ੍ਰਾਮ ਅਟਲਾਵਾ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਜੌਨਸਾਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਇਕ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੰਗ ਉਠਾਈ ਕਿ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਦਾ ਸਮਗ੍ਰ ਵਿਕਾਸ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਕੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹੋਏ, ਉਸ ਨੂੰ ਯਥਾਵਤ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਏ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਧਰੋਹਰ ‘ਤੇ ਜੇ ਛੱਤ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਤਾਂ ਆਧੁਨਿਕ ਕੰਕਰੀਟ ਦੀ ਛਤ ਹੇਠਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਪੱਤਰੇ ਦੀ ਛੱਤ ਬਣਾਕੇ ਸੰਰਖਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ-
“ਸਾਡੀ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਸੰਗਤ ਇਸ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਆਵੇ। ਅਸੀਂ ਗ੍ਰਾਮਵਾਸੀ ਤਨ, ਮਨ, ਧਨ ਨਾਲ ਇਸ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਾਂ।”
(ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਮੋਬਾਈਲ ਨੰਬਰ: 9719441413)
ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਝਰੋਖੇ ਤੋਂ- ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਕਾਲਪੀ ਰਿਸ਼ੀ
ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਖੋਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਕਤਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਾਇਆ ਕਿ ਕਾਲਪੀ ਰਿਸ਼ੀ ਦੀ ਆਯੁ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਕਾਲਖੰਡ ਤੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਸੀ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਐਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਹਨ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵਿਲੱਖਣ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਅਨੁਸਾਰ- ਜਦੋਂ ਰਾਜਾ ਮੇਦਨੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਫਤਿਹ ਸ਼ਾਹ ਵਿਚਕਾਰ ਕਟੁਤਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਕਾਲਪੀ ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਰਾਜਾ ਮੇਦਨੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਕਿਹਾ-
“ਤੁਹਾਡਾ ਇਹ ਵੈਰ ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਮਿਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਦਸਵੀਂ ਜੋਤ ਹੈ, ਜੋ ਸੰਤ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿਪਾਹੀ ਵੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਂਹਾਂ ਘੁੱਟਿਆਂ ਤੱਕ ਲੰਬੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ।”
ਇਹੀ ਸੰਕੇਤ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਾਜਾ ਮੇਦਨੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੇ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਿਮੰਤਰਣ ‘ਤੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਪੌਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਪਧਾਰੇ।
ਕਾਲਪੀ ਰਿਸ਼ੀ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ- ਗੁਰੂ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮਲੀਨ
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜਦੋਂ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭ੍ਰਮਣ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲਪੀ ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਤਪ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਰਿਸ਼ੀ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਕਾਮਨਾ ਸੀ–
“ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਅੰਤਿਮ ਸ਼ਵਾਸ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।” ਅਤੇ ਉਹੀ ਹੋਇਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ੀ ਜੀ ਬ੍ਰਹਮਲੀਨ ਹੋ ਗਏ। ਪਰ ਅਫਸੋਸ… ਅੱਜ ਉਹੀ ਸਥਾਨ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਦਿਵ੍ਯ ਲੀਲਾ ਸੰਪੰਨ ਹੋਈ ਸੀ, ਸਮਾਪਤੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ‘ਤੇ ਹੈ।
ਕਠਿਨ ਰਾਹ, ਪਰ ਮਨ ਦੀ ਲਗਨ
ਡਾ. ਖੋਜੀ ਦੀ ਟੀਮ ਜਦੋਂ ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਸੀਧਾ ਮਾਰਗ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਪਹਾੜੀ ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਥਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੰਜ ਸਾਲਾ ਬਾਲਕ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਕਠਿਨ ਚੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸ਼ਰਧਾ ਉਮਰ ਦੀ ਮੋਹਤਾਜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
ਸਥਾਨਕ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸ਼ਾਸਨ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।
ਇੱਕ ਮਾਰਮਿਕ ਅਪੀਲ- “ਸਿੱਖੋ, ਜਾਗੋ!”
ਡਾ. ਖੋਜੀ ਦੀ ਵਾਣੀ ਫਿਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵਿਦਗਧ ਹੋ ਉੱਠੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੀੜਾ ਨਾਲ ਭਰਕੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਪੁਕਾਰਿਆ–
“ਸਿੱਖੋ, ਜਾਗੋ! ਜਾਗੋ! ਇਹ ਸਥਾਨ ਕਰੁਣ ਪੁਕਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਰੋ-ਰੋ ਕੇ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ– ਹੇ ਪੰਥ ਦਰਦਿਓ! ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਵੋ। ਕਿਤੇ ਐਸਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਇਸ ਧਰੋਹਰ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਚਿੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲੱਭਦੀ ਫਿਰੇ।
ਕੀ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਨਵੇਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਚਮਕ-ਦਮਕ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਰਹਿ ਗਏ ਹਾਂ? ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ? ਕੀ ਇਹ ਪੱਥਰ, ਇਹ ਖੰਡਰ, ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੇ?
ਅਸੀਂ ਚਾਹੇ ਜਿੰਨੇ ਉੱਚੇ ਭਵਨ ਬਣਾ ਲਈਏ, ਪਰ ਜੇ ਮੂਲ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਨੀਂਹ ਖੋਖਲੀ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗੀ। ਪੌਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਕਾਲਪੀ ਰਿਸ਼ੀ ਜੀ ਦਾ ਸਮਾਰਕ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾ ਖੋਣ ਦਿਓ।”
ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠ- ਇੱਕ ਆਸ ਦੀ ਕਿਰਣ
ਇਸ ਪਾਵਨ ਸਥਲ ਦੇ ਸਮੁਖ ਕਦੇ ਇੱਕ ਭਵ੍ਯ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਠੱਠੇ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਦੁੱਖਦਾਈ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਉਹ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਬਣਨ ਨੂੰ ਹੈ।
ਪਰ, ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਜਿੱਥੇ ਖੰਡਰ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਨਿਰਮਲ ਦਰਿਆ ਵਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਇਕ ਪਾਸੇ ਵੀਰਾਨਗੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ੀਤਲ ਸਰਿਤਾ ਵੀ।
ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗ੍ਰਾਮ ਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਜਲਦੀ ਹੀ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਜਾਗੇਗੀ ਅਤੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਲਹਿਰਾਏਗਾ– ਪੂਰਨ ਸ਼ਰਧਾ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਲ।
ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸੰਘਣੀ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਸਾਡੀ ਟੀਮ ਖੋਜ-ਵਿਚਾਰ ਨੇ ਸ਼ੋਧ ਦੀ ਧੂੜ ਝਾੜੀ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਪਰ ਅਤਿ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ– “ਗੁਰ ਤੀਰਥ ਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ” ਜੋ ਭਾਈ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਟਿਆਲਵੀ ਵੱਲੋਂ ਰਚਿਤ ਹੈ। ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 166 ‘ਤੇ ਅੰਕਿਤ ਵੇਰਵਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸਾਡੀ ਚੇਤਨਾ ਝਨਝਨਾ ਉਠੀ–
“ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਾਲਸੀ ਪਹੁੰਚੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਲਿਖਿਆ– ‘ਇਹ ਉਹ ਗ੍ਰਾਮ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਾਲਪੀ ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਮੈਂ ਖੁਦ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਥੇ ਹੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਝੂਲਦਾ ਸੀ।'” ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉਲੇਖਣੀਯ ਇਹ ਕਿ– ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ “ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਦਾ ਸਥਾਨ” ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਲਗਭਗ 94 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਅੱਜ ਇਹ ਸਥਾਨ ਖੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਪਰ, ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਟੁੱਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅਜੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਕੇਵਲ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।
“ਇਹ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਖੰਡਰ ਨਹੀਂ…”- ਟੀਮ ਖੋਜ-ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਪੁਕਾਰ
ਡਾ. ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ‘ਖੋਜੀ’ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਖੋਜ-ਵਿਚਾਰ ਵਾਰੰ-ਵਾਰ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਟਾਂ, ਗਾਰੇ ਅਤੇ ਮਲਬੇ ਦਾ ਢੇਰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਗੌਰਵਸ਼ਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਜੀਵੰਤ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ। “ਐਸੇ ਅਣਗਿਣਤ ਸਥਾਨ ਹਨ ਜੋ ਸਮੇਂ ਦੀ ਮਾਰ ਨਾਲ ਟੁੱਟਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖੋ! ਜੇ ਹੁਣ ਵੀ ਨਾ ਜਾਗੇ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸਿਮਟ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗੀ।”
ਸਾਡੀ ਟੀਮ ਦਾ ਕਾਰਜ ਮੇਜ਼ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪਹਾੜੀ ਪਗਡੰਡੀਆਂ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਖੋਜ ਕੱਢਣਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਟੀਮ ਸਨ 2021-22 ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਐਸੇ ਭੁਲੇ-ਬਿਸਰੇ ਗੁਰੂ ਧਾਮਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਕੇ, ਸੰਗਤ ਦੇ ਸਮੁਖ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਾਸਤਵਿਕ ਸੁਰਤ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।
ਡਾ. ਦੇਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗਰੇਵਾਲ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ- ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮਾਣ
ਇਸ ਸ਼ੋਧ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਪੰਥ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਮਹਾਨ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਡਾ. ਦੇਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗਰੇਵਾਲ ਦਾ ਨਾਮ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਉਲੇਖਣੀਯ ਹੈ। ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭੰਗਾਣੀ ਯੁੱਧ ਭੂਮੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੁਰਾਣੀ ਕਾਲਸੀ ਤੱਕ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖੋਜ ਕੀਤੀ. ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਉਪੇਖਾ ‘ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਜਤਾਈ, ਸਗੋਂ ਡੌਕਯੂਮੈਂਟੇਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਮਹੱਤਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ. ਉਹ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਐਸੇ ਮੌਨ ਸਿਪਾਹੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਤੱਕ 124 ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਟੀਮ ਖੋਜ-ਵਿਚਾਰ ਉਹਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਭਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚਲ ਕਰ ਹੀ ਇਸ ਅਭਿਆਨ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇੱਕ ਪੁਕਾਰ- ਜੋ ਹਰ ਹਿਰਦੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ
“ਜੋ ਸਿੱਖ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਪੁਕਾਰ ਨੂੰ ਸੁਣੇ। ਇਹ ਕੇਵਲ ਵੀਡੀਓ ਕਲਿੱਪ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਹਿਰਦ-ਵਿਦਾਰਕ ਪੁਕਾਰ ਹੈ. ਸਾਡੀ ਵਿਰਾਸਤ ਢਹਿ ਰਹੀ ਹੈ– ਕੀ ਹੁਣ ਵੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਉੱਠੇਗਾ? ਕੀ ਕੋਈ ਨੌਜਵਾਨ, ਕੋਈ ਵੀਰ, ਕੋਈ ਸੰਗਤ, ਕੋਈ ਸੰਸਥਾ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗੀ?“
ਟੀਮ ਦੀ ਇਸ ਮਾਰਮਿਕ ਅਪੀਲ ਵਿੱਚ ਕਰਤਵ ਦੀ ਅੱਗ ਦਹਿ ਰਹੀ ਹੈ– ਇੱਕ ਪੁਕਾਰ ਕਿ “ਸਾਨੂੰ ਕੇਵਲ ਨਵੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣੀਆਂ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਜੜਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਨਾ ਹੈ।”
ਸਥਾਨਕ ਜਨ ਦੀ ਜੁਬਾਨੀ- ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਛਾਂ
ਟੀਮ ਨੇ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਾਮਵਾਸੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਵਰ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਲੰਗਰ/ਭੰਡਾਰੇ ਆਯੋਜਿਤ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਦ ਹਨ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਹੁਣ “ਠਾਕੁਰ ਦੁਆਰਾ” ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਹੁਣ ਨਾ ਸਿੱਖ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਨਾ ਸਰਦਾਰ! ਕੇਵਲ ਪਰਯਟਕ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਹਿੱਲ-ਸਟੇਸ਼ਨ ਵਾਂਗ ਵੇਖਦੇ ਹਨ. ਪਰ, ਗ੍ਰਾਮਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਆਕਾਂਛਾ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪਰਯਟਨ ਸਥਲ ਬਣੇ. ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਮਤ ਹੈ–
“ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕੇਵਲ ਸਾਡੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਜੀਵੰਤ ਨਾ ਰੱਖੇ, ਸਗੋਂ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਭਕਤੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਬਣੇ।”
“ਇਹ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਖੁਦ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਸਮੇਤ ਘੋੜੇ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕਾਲਪੀ ਰਿਸ਼ੀ ਜੀ ਨੂੰ ਪਾਲਕੀ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ ਕੇ ਪੌਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਲੈ ਗਏ ਸਨ।”
ਸਥਾਨ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ- ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚਣਾ ਹੈ?
ਇਹ ਸਥਾਨ ਪੌਂਟਾ ਸਾਹਿਬ (ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ. ਹਿਮਾਚਲ ਤੋਂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਸੀਮਾ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹੀ ਹਰਪਟਪੁਰ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਥੋਂ ਇੱਕ ਸੜਕ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਵਿਕਾਸ ਨਗਰ ਵੱਲ। ਪੁਰਾਣੀ ਕਾਲਸੀ ਗ੍ਰਾਮ, ਹਰਪਟਪੁਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 15 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਗਾਂਵ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪੋਸਟ ਆਫਿਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਕੱਚਾ ਰਸਤਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ. ਲਗਭਗ 150 ਮੀਟਰ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ‘ਤੇ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਅੱਜ ਵੀ ਖੰਡਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਹ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸਮਾਪਨ- ਹੁਣ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸੰਗਤ ਦਾ ਹੈ
ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਜੋ ਚਿੱਤਰ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ, ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਧਰੋਹਰ ਦੀ ਪੁਕਾਰ, ਕਰਤਵ ਦਾ ਆਹ੍ਵਾਨ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਹੈ।
“ਕੀ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਰਹਾਂਗੇ ਜਾਂ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੰਭਾਲਾਂਗੇ?”
“ਕੀ ਸਾਡੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਸਥਲਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਫੋਟੋ ਐਲਬਮ ਵਿੱਚ ਦੇਖੇਗੀ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਰਨ ਸਪਰਸ਼ ਵੀ ਕਰ ਸਕੇਗੀ?”
ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਹੈ ਏਕਜੁੱਟ ਹੋ ਕੇ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਦਾ.
ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਹੈ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਗੌਰਵ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣਾਉਣ ਦਾ.
ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਹੈ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਪੁਨਰਜੀਵਿਤ ਕਰਨ ਦਾ.
https://youtu.be/igVC7mRfp-4?si=Rsavz3WPuagK5mjF